Za początek austriackiej szkoły ekonomii (ASE) uznajemy wydanie przez Carla Mengera Zasad ekonomii (1871), pierwszego traktatu ekonomicznego wykładającego podstawowe założenia ekonomiczne, z którymi ASE jest zgodna i na których buduje. ASE podkreśla rolę indywidualnego wyboru konsumentów i producentów, obustronną korzystność każdej wymiany handlowej czy subiektywność ludzkich wartościowań.
ASE jako dyscyplina naukowa stara się nie przyjmować żadnych założeń normatywnych (czyli mówiących co jest dobre, a co złe), lecz z założenia jedynie bada faktyczną materię relacji ekonomicznych w społeczeństwie. Przykład: ASE nie zakłada, że wolny rynek jest dobry ze względów moralnych, ale dedukuje z prawdziwych przesłanek, że wolny rynek pozwala maksymalnie zaspokajać potrzeby społeczeństwa. Nie jest to założenie, lecz hipoteza, której prawdziwość można wykazać naukowo.
ASE zakłada, że istnieją prawdziwe w sposób oczywisty zasady stanowiące podstawę działania każdego człowieka (czyli tak zwane aksjomaty). Przykład: Każdy (racjonalny) człowiek, który wybiera pomiędzy dwiema alternatywami wybierze to, co uznaje w momencie dokonywania wyboru za największą wartość (choć może twierdzi inaczej). Jeśli uważa daną opcję za gorszą, nie wybierze jej. Później jednak (ex post) może uznać, że dokonał niesłusznego wyboru (popełnił błąd).
Główne zasady ASE:
- Przyjęcie metody rozumowania dedukcyjnego (zgodnego z zasadą przyczynowości),
- Wolność od wartościowania (Wertfreiheit),
- Zasada indywidualizmu metodologicznego,
- Zasada subiektywizmu metodologicznego (stąd zasada suwerenności konsumenta),
- Subiektywistyczna teoria wartości (stąd teoria obustronnej opłacalności wymiany),
- Teoria kosztów alternatywnych,
- Marginalizm,
- Ujmowanie czasowej struktury (wymiaru czasowego) produkcji i konsumpcji,
- Odróżnienie ryzyka ekonomicznego (mierzalne) od niepewności (niemierzalna).
Głównymi osiami zainteresowania ekonomistów ASE są:
- Metodologia nauki ekonomii (w tym prakseologia, problematyka matematyzacji ekonomii, roli agregatów gospodarczych i tak dalej),
- Teoria kapitału (teoria procentu),
- Teoria pieniądza (inflacja),
- Problem kalkulacji ekonomicznej (w socjalizmie),
- Problematyka cyklu koniunkturalnego (inflacjonizm),
- Rola suwerenności decyzyjnej konsumentów i państwa w gospodarce,
- Rola wiedzy/informacji aktorów ekonomicznych w procesach gospodarczych,
- Teoria przedsiębiorczości,
- Teoria monopolu,
- Prognozowanie ekonomiczne (w tym krytyka statystycznego pojmowania procesów ekonomicznych),
- Interwencjonizm.
ASE jest szkołą naukową w ramach dyscypliny ekonomii. Nie jest ruchem politycznym czy ideologicznym, choć może stanowić dla takowych inspirację ze względu na to, że jako jedna z niewielu szkół ekonomicznych podkreśla znaczenie dla procesu gospodarczego konsumentów i ich indywidualnych decyzji. Na tej samej zasadzie nie należy utożsamiać ASE z libertarianizmem (jako ruchem społecznym / politycznym / ideologicznym).
Poniższe materiały stanowią najlepsze wprowadzenie do zasad szkoły:
Jest to krótki opis historii szkoły i jej zasad. Polecane dla początkujących, którzy nie mieli jeszcze okazji zapoznać się z dorobkiem ASE.
Jesús Huerta de Soto, Spór metodologiczny szkoły austriackiej
Nieco bardziej zaawansowany tekst, opisujący historyczny spór o metodę nauki ekonomii. Lektura warta uwagi dla wszystkich tych, którzy chcieliby bliżej poznać metodologię szkoły austriackiej, czyli najważniejsze zasady rozumowania ASE, takie jak indywidualizm metodologiczny, marginalizm czy subiektywizm.
Gene Callahan, Ekonomia dla normalnych ludzi
Podstawowe wprowadzenie do zasad ekonomii zgodne z ASE.
Henry Hazlitt, Ekonomia w jednej lekcji
Podstawowy tekst poruszający główne problemy ekonomii, takie jak inflacjonizm czy interwencjonizm gospodarczy. Napisana prostym językiem, doskonała lektura dla inteligentnego laika.
Jakub Bożydar Wiśniewski, Wstęp do austriackiej szkoły ekonomii
Wykład przedstawiający najważniejsze założenia ASE. Polecany ze względu na spójność i przejrzystość wykładu.
Ludwig von Mises, Wolność i własność
Podstawowy tekst dyskutujący problematykę starcia ideologii antyrynkowych (takich jak socjalizm, etatyzm) z rynkowymi instytucjami, takimi jak własność czy założenie wolności indywidualnej. Dobre wprowadzenie w historię sporu między dwoma głównymi światopoglądami kreującymi dzieje najnowsze świata.
Ludwig von Mises, Ekonomia i polityka
Lektura zawiera wykłady dla inteligentnych laików, poświęcone problematyce kapitalizmu, własności, socjalizmu czy interwencjonizmu. Każdy znajdzie tu bogactwo argumentów i wiedzy na temat najważniejszych sporów w ekonomii.
Hans-Hermann Hoppe, Demokracja – bóg, który zawiódł
Wbrew pozorom nieco bardziej zaawansowany tekst, poruszający ciekawy temat źródeł praw własności i argumentacji je uzasadniającej. Poza tym dyskusyjna część o monarchii, która ma niewiele wspólnego z samą ASE.
Poziom zaawansowany
Carl Menger, Zasady ekonomii
Fundamentalny tekst, traktat ekonomiczny znakomicie wykładający podstawowe zasady naukowe ASE. Logiczny, spójny i konsekwentny, a co więcej wyczerpuje znakomitą część podstawowych pytań o założenia ASE (choć odtąd ASE poszła do przodu). Lektura obowiązkowa!
Ludwig von Mises, Ludzkie działanie
Lektura obowiązkowa, nie trzeba jej reklamować. Kompleksowy traktat ekonomiczny, poruszający praktycznie wszystkie potrzebne studentowi ASE zagadnienia.
Ludwig von Mises, Teoria pieniądza i kredytu
Znakomite omówienie teorii pieniężnej z perspektywy ASE. Tamże arcyważne potraktowanie problematyki cykli koniunkturalnych.
Ludwig von Mises, Teoria a historia
Wspaniałe opracowanie metodologiczne, ważne wprowadzenie do dualizmu metodologicznego ASE (podział na zagadnienia teoretyczne i historyczne).
Murray N. Rothbard, Ekonomia wolnego rynku, Interwencjonizm, czyli władza a rynek
Kompleksowy traktat ekonomiczny, uzupełniający Ludzkie działanie. Ważne wprowadzenie do teorii państwa i monopoli. Lektura obowiązkowa!
Mateusz Machaj, Kapitalizm, socjalizm i prawa własności
Świetne omówienie problematyki praw własności i ich konsekwencji dla porządku rynkowego. Lektura wysoce wskazana.
Mateusz Machaj, Murray Rothbard, najważniejszy austriacki ekonomista?
Ważny głos w dyskusji o dorobku Murraya Rothbarda. Wart polecenia ze względu na to, że bogato omawia też problematykę, którą zajmuje się ASE.
Eugen von Böhm-Bawerk, Kapitał i zysk z kapitału
Ważna pozycja dotycząca teorii kapitału. Lektura wysoce wskazana, także ze względu na zawartą tam znakomitą krytykę innych koncepcji ekonomicznych.
Israel Kirzner, Konkurencja i przedsiębiorczość
Wskazana lektura dla wszystkich zainteresowanych teorią przedsiębiorczości w ujęciu ASE.
David Gordon, Filozoficzne źródła austriackiej szkoły ekonomii
Interesujący tekst o metodologii ASE. Wart polecenia.
Friedrich August von Hayek, Pieniądz i kryzysy
Ważna pozycja na półce każdego głębiej zainteresowanego ASE. Omawia nie tylko tytułową problematykę monetarną, ale też zawiera wartą przeczytania krytykę „Ogólnej teorii” Keynesa, nadzwyczaj istotny tekst o nacjonalizmie monetarnym i dyskusja poświęcona kapitałowi.
Friedrich August von Hayek, Droga do zniewolenia
Ważny głos przeciwko etatyzmowi i interwencjonizmowi.
Jesús Huerta de Soto, Klasyczny liberalizm a anarchokapitalizm
Tekst wart polecenia szczególnie ze względu na omówienie podstawowych zasad rynkowych i różnic pomiędzy różnymi światopoglądami obrońców rynku.
Materiały dodatkowe
W materiałach dodatkowych zostały ujęte prace krytyczne (na przykład głośny tekst Caplana) i te poszerzające wiedzę na konkretne tematy. Tutaj znajdują się też teksty specjalistyczne i trudniejsze, wymagające gruntownej wiedzy i zrozumienia problematyki ASE. Ujęte też zostały w tym miejscu ważne teksty obcojęzyczne.
Jesús Huerta de Soto, Szkoła austriacka: Ład rynkowy, wolna wymiana i przedsiębiorczość
Bryan Caplan Dlaczego nie jestem austriackim ekonomistą
Ludwig von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej
Radosław Wojtyszyn, Uwagi o wolności w poglądach Ludwiga von Misesa
Ekonomiści szkoły austriackiej, red. Robert Ciborowski, Aneta Kargol-Wasiluk, Marian Zalesko
Frédéric Bastiat, Prawo
Hans-Hermann Hoppe, Economic Science and the Austrian Method
Hans-Hermann Hoppe, The Economics and Ethics of Private Property: Studies in Political Economy and Philosophy
Wywiad z Jesusem Huertą de Soto: Hiszpańskie korzenie szkoły austriackiej
autor rozdziału: Jan Lewiński