Libertarianizm to nie tylko teoria. Trudno znaleźć taką dziedzinę życia, która choćby przez pewien czas nie była pozostawiona wyłącznie wolnemu rynkowi, bez żadnej państwowej kontroli. Można znaleźć wiele przykładów, z różnych części świata, pokazujących, jak bez Lewiatana można się efektywnie uczyć, leczyć, zapewniać bezpieczeństwo, a nawet tworzyć prawo. To, co oferuje rząd, jest tylko wytwarzanym przy pomocy przymusu i agresji kiepskim odpowiednikiem tego, co mogłaby dać nieskrępowana przedsiębiorczość.

Co prawda nie istniał nigdy kraj odpowiadający libertariańskiemu ideałowi, ale wiele się do niego zbliżyło, pokazując, że im więcej wolności, tym lepiej dla społeczeństwa. Z krótkim omówieniem takich przykładów można zapoznać się tutaj:

Janusz Nowak, Społeczeństwa Wolnościowe

Paweł Witecki, Prawo bez państwa. Historyczne przykłady działania społeczeństw libertariańskich

Oto inne teksty warte uwagi z podziałem na poszczególne kraje.

Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone powszechnie uważane są za przykład kraju, w którym panował system radykalnie wolnorynkowy. Proponowany tekst porusza ten temat dokładniej i pokazuje, jak skrajnie wolnościowe rozwiązania przysłużyły się mieszkańcom Stanów Zjednoczonych.

Mateusz Benedyk, Dziki kapitalizm w Stanach Zjednoczonych

Czy Dziki Zachód rzeczywiście był taki dziki, czy może nasze wyobrażenie na ten temat bierze się wyłącznie z fantazji twórców westernów?

Ryan McMaken, Dziki Zachód – dziedzictwo pokoju

Terry L. Anderson, P. J. Hill, Amerykańskie doświadczenie z anarchokapitalizmem: Dziki Zachód nie tak bardzo dziki

Mit „Starego Zachodu”

Roderick T. Long o tym, jak w czasach „dzikiego kapitalizmu” biedni mieli zapewnioną opiekę zdrowotną i jak odpowiedział na to rząd.

Na temat Amiszów i ich stylu życia powstało wiele mitów. Jak dokładnie wyglądają zasady działania tej wspólnoty i co wspólnego mają z libertarianizmem pokazuje w swoim tekście Wojciech Mazurkiewicz.

Amisze – religia zamiast państwa

Polska

Mało kto wie, że w Polsce istnieją prywatne sądy. Ich działalność jest oczywiście znacznie utrudniona przez państwo i jego funkcjonariuszy chcących zachować swój monopol, ale i tak ta branża cały czas się rozwija.

http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35019,8888762,Ten_sad_jest_prywatny.html

Irlandia

Historyczny przykład prywatnego tworzenia prawa w Irlandii. System ten przetrwał prawie przez trzy tysiące lat!

Finbar Feehan-Fitzgerald, Prawo prywatne na szmaragdowej wyspie

Islandia

Średniowieczna Islandia nie była całkowicie pozbawiona państwa. Tamtejszy system stanowi jednak kolejny przykład stanowienia prawa w sposób zupełnie inny niż dzisiaj, co inspiruje wielu libertarian, w tym Davida D. Friedmana.

David D. Friedman, Wprowadzenie prawa prywatnego, średniowieczna Islandia i libertarianizm

Liechtenstein

Andrew Young o wolności i dobrobycie w Liechtensteinie. Dlaczego wielu libertarian tak uwielbia ten kraj? Między innymi z powodu prawa gmin do secesji, niskich podatków i możliwości zniesienia monarchii w referendum.

Andrew Young, Wolność i dobrobyt w Lichtensteinie. Analiza hoppeańska

Somalia

Libertarianom pragnącym bezpaństwowego społeczeństwa często proponowana jest przeprowadzka do Somalii. Trzy proponowane teksty pomogą zrozumieć, jak w rzeczywistości wygląda ten kraj i jakie są jego problemy.

Peter T. Lesson, Better off Stateless

The Indenpendent Institute, Somalia After State Collapse: Chaos or Improvement?

Robert P. Murphy, Anarchia w Somalii

Inne:

Moresnet

Moresnet – istniejące w latach 1815-1919 terytorium sporne o powierzchni 270 hektarów (2,7 kilometra kwadratowego) położone między Niemcami i Belgią, 7 kilometrów na południowy zachód od Akwizgranu. Nie istniała tam właściwie realna władza, a system prawny kształtowany był spontanicznie, co z pewnością wpłynęło na rozwój gospodarczy i dobrobyt tego miejsca.

Moresnet – quasi-anarchia w Akwizgranie

Zomia

Nadana przez naukowców nazwa Zomia odnosi się do górzystego rejonu położonego na terenach dziewięciu państw Azji Południowo-Wschodniej. Jego mieszkańcy nieustannie próbują uciekać od jakichkolwiek struktur państwowych żyjąc w świecie często pozbawionym hierarchii społecznej.

Jakub Wozinski, Tam gdzie nie sięga państwo

Wolnorynkowe reformy gospodarcze na świecie:

Estonia

Były premier Estonii o wolnorynkowych reformach, które spowodowały w tym kraju niezwykły cud gospodarczy.

Mart Laar, Estoński cud gospodarczy

Nowa Zelandia

O tym, jak szereg reform w wielu sferach życia spowodował szybki wzrost dobrobytu w Nowej Zelandii.

Bill Freeza – Jak uchronić demokrację przed… demokratycznie wybranymi politykami, czyli Nowozelandzkie reformy antyetatystyczne

Richard Prebble, Nowozelandzkie odrodzenie gospodarcze

Indie

„W 1991 roku Indie odwróciły się od dekad prowadzenia polityki socjalistycznej i zaczęły przyjmować reformy, które przekształciły niezdarnego słonia w najmłodszego azjatyckiego tygrysa. W ostatnim dziesięcioleciu PKB Indii wzrastał w średnim tempie o 8,5 proc. rocznie, a dochód na jedną osobę w ciągu ostatnich 20 lat zwiększył się z ok. 300 USD do ok. 1700 USD”.

Tomasz Cukiernik, Indie – gospodarczy tygrys dzięki reformom wolnorynkowym

Chile

Okres rządów generała Augusto Pinocheta oceniany jest bardzo różnie, także przez libertarian. W pierwszym z tekstów autor obiektywnie stara się przedstawić warunki i sytuację, jaka panowała wtedy w Chile. Druga praca opisuje pozytywne skutki przeprowadzonych wtedy reform.

Marcin Chmielowski, Pinochet i świat mniej zły

Tomasz Cukiernik, Chile za rządów Pinocheta

Literatura dodatkowa

Jakub Wozinski, To NIE musi być państwowe

W tej niezwykle ciekawej książce autor rozprawia się z mitami dotyczącymi konieczności poddania państwu jakiejkolwiek dziedziny życia. Podając zarówno historyczne, jak i współczesne przykłady nie pozostawia wątpliwości, że wolny rynek jest jedynym dającym się usprawiedliwić systemem.

autor rozdziału: Cezary Marciniak